De Wilde Noordzee

De Wilde Noordzee is een documentaire van Dutch Maritime Productions i.s.m. duiker Peter van Rodijnen. Er is ook een gelijknamig boek uitgegeven met foto's van Joost Van Uffelen (ISBN 9789090388564).

Begin februari was het eindelijk zover. De film De Wilde Noordzee draaide al langer bij onze Noorderburen en ik keek dan ook reikhalzend uit naar een Vlaamse release. Toen ik zag dat ze gedraaid zou worden op het filmfestival van Oostende, kon ik m'n geluk niet op en kocht prompt drie kaartjes.

Anderhalf uur bracht ik met een lach op m'n snoet door bij het zien van zoveel pracht in onze machtige Noordzee. Verwonderd en vertederd was ik.  Dankbaar ook, voor het initiatief om duizenden Nederlanders en Vlamingen mee te nemen in het kielzog van verwondering.

Toch waren er ook wat dingen die wrongen. Beroepsmisvorming, I guess. De milieuwetenschapper in mij kwam af en toe in opstand. Het openingsbeeld van de jongen die een zeester in handen neemt bijvoorbeeld. Dat deed pijn. 

Films als Jaws en Finding Nemo hebben al genoeg bewezen wat een schade een onschuldige film kan berokkenen. Spielberg had nooit voor ogen dat Jaws wereldwijd de perceptie van haaien zo danig zou bijsturen, dat het zou bijdragen tot massale slachting van de toch zo nuttige beesten en het krimpen van hun populaties. Later zei hij daarover in een interview: "That’s one of the things I still fear - not to get eaten by a shark, but that sharks are somehow mad at me for the feeding frenzy of crazy sport fishermen that happened after 1975. I truly, and to this day, regret the decimation of the shark population because of the book and the film."

En waar de makers van Finding Nemo wellicht vooral een schattige film over een schattig visje voor ogen hadden - goed voor de kassaverkoop - hebben ze wellicht nooit vermoed dat het houden van Nemo's en Dory's in aquariums nadien zou boomen, wat zou bijdragen tot het (soms illegaal) leegvissen van de koraalriffen en een toename in het vangen van deze vissen met behulp van cyanide (zie Het geheime leven van de oceaan door Frauke Bagusche voor meer uitleg).

Terug naar de zeester in De Wilde Noordzee. De lieve dames van Project Starfish (Beach Academy Wales) die ik op de laatste EMSEA conferentie in Zadar onmoette vergeleken het oppakken van een zeester met het waterboarden van een mens. Zeesterren pak je niet op. Nooit. Ook niet voor een mooie scène in een film, en al zeker niet als die scène duizenden mensen kan inspireren hetzelfde te doen. Of ben ik nu te somber?

Los daarvan, bracht de film me vooral terug naar het eeuwige debat in mezelf: hoe de balans vinden tussen ecologisch optimisme en pessisme, vooral in de communicatie naar het grote publiek? Het is een vraag die ik in voorbije interviews met mensen uit de Ocean Literacy community telkens opnieuw stelde en waar ik elke keer geen eenduidig antwoord maar veelal méér vragen voor in de plaats kreeg. Maar al te vaak kreeg ik het volgende te horen: we moeten onze boodschappen wat verpakken, want de échte stand van zaken is te rampzalig en zou mensen bevriezen in plaats van hen te stimuleren actie te ondernemen. Misschien hebben ze gelijk. Toch blijf ik het moeilijk vinden het juiste evenwicht te vinden. De Wilde Noordzee trok duidelijk eerder de kaart van het optimisme dan van het pessisme. De makers zeiden na afloop van de film  dat ze vooral liefde voor de zee wilden aanwakkeren. Dat uit liefde bescherming voortkomt.

Maar gaan mensen na het zien van deze film geen paling meer bestellen in sushi restaurants? De film vermeldt dan wel dat de smalle visjes het lastig hebben met barrières, maar 'dat daaraan gewerkt wordt'. Ze vermelden niet dat de palingpopulaties met meer dan 95% gecrasht zijn sinds de jaren 1980 en dat die barrières helemaal niet zo simpel aan te pakken zijn, laat staan met de nodige snelheid.

Ze vermelden dat bijvangst bestaat, maar het teruggooien van dode vis wordt mij net iets te romantisch voorgesteld. Ja, jan-van-genten en orka's profiteren mee van dat festijn; maar wat ze niet vermelden is dat er volgens schattingen - enkel en alleen in de Noordzee - zowat 800.000 tot 950.000 ton bijvangst per jaar is. Ze vermelden niet hoe ook jonge vissen de dans niet ontspringen. Hoe populaties hierdoor aangetast worden. Dat er bij bijvangst geen onderscheid gemaakt wordt tussen vissen mét of zónder beschermde of bedreigde status.

Gemiste kansen dus, in mijn ogen. En tegelijk is de film een succes, want liefde voor de zee aanwakkeren, deed die wel degelijk. De Wilde Noordzee is een film die verwondert, die je meevoert naar zoveel onverwachte pracht, en dat vlak aan onze achterdeur. En ben je niet dol op zeebeestjes, dan moet je op zijn minst onder de indruk zijn van de volharding van duiker Peter van Rodijnen, die meer dan 30 duiken in een ijskoude zee ondernam voor een luttele 50 seconden beeldmateriaal van een oorkwalpoliep die zijn 'schoteltjes' afgeeft aan het water. Zonder overdrijven: een spectaculair beeld. Kudos voor de filmmakers.

Dus allen: rep je naar die film, wees diep verwonderd en laat je inspireren voor je eerste eigen duik onder water. Laat je liefde voor ons bedreigde stukje Noordzee zegevieren, kies enkel nog voor (écht) duurzame vis en zet je in voor natuurbescherming. En koop het boek, om er uren en uren in de bladeren, op je salontafel te leggen en je gasten mee te voeren naar die broodnodige Noordzee-verwondering.

Maar raak komende zomer alsjeblieft geen zeester aan.

De Wilde Noordzee: Vlaamse release vanaf 19 maart in Kinepolis.