De onderwaterschatten van de Noordzee

Under the sea. Under the sea. Darling, it's better, down where it's wetter, take it from me.

Sinds ik twee dagen geleden de VLIZ-webinar over onderwatererfgoed volgde, zit dit liedje in mijn hoofd. Gek genoeg: hoe ouder ik word, hoe meer ik Disney-krab Sebastiaan snap.

Het VLIZ is het Vlaams Instituut voor de Zee, een onderzoeksinstelling die ik sinds kort met grote interesse volg. Mijn fascinatie voor de zee startte nog maar een paar jaar geleden toen ik ontdekte wat een gigantische impact de oceanen op ons klimaat en ons weer hebben. En wat een gigantische impact wij, mensen, op die oceanen hebben. We verzuren ze, we verwarmen ze, we dreigen haar stromingen lam te leggen, we vervuilen ze. 

Zonde, want die onderwaterwereld is tegelijk één van de meest fascinerende dingen op aarde. Wist je bijvoorbeeld dat de zeebodem niet plat is maar dat er reusachtige bergen op de oceaanbodem staan? De Hawaii eilanden zijn daar mooie voorbeelden van, maar ook onder de waterspiegel liggen er talloze bergen. Er zijn ook extreem diepe kloven, zoals de Marianentrog waar ik het al eerder over had. Er zijn black smokers, een soort schoorstenen die uit de zeebodem oprijzen en waar allerlei chemische goedjes uitstromen die lokaal een gans ecosysteem onderhouden. In de Atlantische oceaan liggen lavakussentjes waar de oceaanbodem opensplijt en nieuwe zeebodem ontstaat. 

Wist je trouwens dat op die manier de afstand tussen Europa en Amerika jaarlijks zowat 2 centimeter toeneemt? Dat weten we nog niet eens zo gek lang. Platentectoniek werd pas in de jaren ‘60 van vorige eeuw ontdekt en het tempo waarop die platen bewegen werd pas jaren later onderzocht. We weten meer van het oppervlakte van de maan dan van onze eigen zeebodem, las ik al meerdere keren.

Dat we niet veel weten van onze diepzee, is best logisch. Het is er pikdonker en er zijn speciale toestellen nodig om de hoge druk op die dieptes aan te kunnen. Gek genoeg weten we ook niet alles over onze eigen Noordzee, die nochtans een pak toegankelijker is. Hier in België is onze Noordzee slechts een 40-tal meter diep. Een peulenschil in vergelijking met de gemiddelde diepte van 4 kilometer in de grote oceanen. 

Het is dan ook niet verrassend dat de Noordzee lange tijd geen zee maar land was, wat meteen ook de archeologische waarde van het gebied drastisch verhoogt. Sven Van Haelst, wetenschappelijk duiker en maritiem archeoloog, vertelde tijdens het webinar, dat VLIZ eergisteren organiseerde, over de vele mammoettanden, Neanderthaler-schedels, vuistbijlen en vuurstenen op de bodem van onze Noordzee. Uit recentere tijden liggen er ook tal van wrakken. Dat allemaal opgraven uit dikke pakken sedimenten is een ander paar mouwen. 

Duiken in de Noordzee is bovendien niet zonder gevaar, want je moet er rekening houden met snel wisselende getijden, niet altijd even schitterende weersomstandigheden, troebel water en een verlaagde zichtbaarheid.

Het is de reden waarom veel van onze Noordzee-schatten nog niet ontdekt of geïdentificeerd zijn. Van Haelst gaf een paar opmerkelijke cijfers mee. In het Belgische deel van de Noordzee zijn momenteel 379 gekende posities. Daarvan zijn er:

• 228 geïdentificeerde scheepswrakken
• 62 niet-geïdentificeerde scheepswrakken
• 24 vliegtuigwrakken
• 65 andere: hier werd ooit iets gespot op sonarbeelden of wat opgevist in netten, maar wat er precies te vinden is, is nog te onderzoeken. Het kan een gezonken schip zijn, maar net zo goed een container.

Van die wrakken zijn er slechts weinig ouder dan de 19e of 20e eeuw. ‘t Vliegend Hert, het Buiten Ratel Wrak en het Zeebrugge Wrak (allen van vóór 1800) zijn uitzonderingen. De meeste wrakken stammen uit recentere periodes: voornamelijk 20e eeuw, met piekperiodes in de beide wereldoorlogen toen een groot aantal schepen en vliegtuigen op de zeebodem belandde.

Wat mij vooral fascineert is hoe die wrakken een ecologische meerwaarde betekenen voor het zeeleven. Ze bieden een hard substraat waar allerlei planten en dieren op kunnen groeien en vormen schuilplaatsen voor vissen. Veel van die wrakken zijn heuse kraamkamers. Daartegenover staat dat ze ook de beste plek zijn voor veel gezonken visnetten om zich aan vast te hechten. Die worden nu zoveel mogelijk geruimd, maar het is soms dweilen met de kraan open.

Lang verhaal kort: de Noordzee is meer dan zee alleen. Ik weet alvast wat te doen deze kerstvakantie en plan een duik in de boekentips die het VLIZ maandelijks deelt in zijn digitale nieuwsbrief. Of een duik in de zetel, onder een dekentje, kijkend naar De Kleine Zeemeermin.

En wanneer jij in de komende kerstvakantie je wondere winterwandeling aan het strand doet, richt dan even je blik op de golven en verwonder je over de schatten eronder, net zoals Ariël het zo goed kon in haar zeemeerminnengrot.

Meer weten over de zee?

Neem zeker een kijkje op de Vlaamse wrakkendatabank waar je alle 379 posities kunt verkennen.

Schrijf je in op Testerep, de maandelijkse nieuwsbrief van het VLIZ waarin bovendien telkens een boekentip gedeeld wordt. 

Bekijk voorbije webinars van het VLIZ (bv. over haaien in de Noordzee) op hun Youtube-kanaal en blijf via hun Facebook-pagina op de hoogte van komende evenementen.

Lees hier het boeiend artikel in de Tijd naar aanleiding van een interview met Sven Van Haelst over onderzeese schatten in de Noordzee.

Eerder deed ik een interview met Alexander Hooyberg, onderzoeker bij het VLIZ, over een heel ander onderwerp: de impact van de kustomgeving op onze mentale gezondheid.

Op de hoogte blijven van deze blog? Volg HEADSPIJS op Instagram en Facebook. 

txt _ Anke de Sagher