Zalm: overvloedig en bedreigd

Na het boek van Patrick Svensson dat ik vorig jaar las over de paling had ik hoge verwachtingen voor dit boek over zalm. Die werden niet helemaal ingelost (Svensson is een fantastisch schrijver en de zalm is net íets minder mysterieus dan de paling) maar dat neemt niet weg dat je door de vele cijfers en feiten die Lars Kvamme aanhaalt wel omvergeblazen wordt.

De alomtegenwoordigheid van zalm in onze supermarkten geeft een vertekend beeld. Rauw, gerookt, in zalmsalades of andere bereidingen: er lijkt alvast weining aan de hand met de toevoer.

En dat klopt. Wat kweekzalm betreft, is het beest in uitbundige aantallen aanwezig. Miljoenen zijn er, in kweekkooien langs de Noorse fjorden. De zalm is niets minder dan een boerderijdier geworden.

De wilde zalmpopulaties daarentegen zijn stevig aan het teruglopen. Sinds begin jaren 1980 is het aantal wilde zalmen dat jaarlijks naar Noorwegen terugkomt, gehalveerd. Overbevissing, waterkwaliteit en de afdamming van waterlopen spelen daar een grote rol in. Maar ook de kweekzalm draagt zijn steentje bij. Dat heeft volgens Kvamme twee redenen. 

De eerste reden is de zalmluis. Dat is een parasiet die van nature voorkomt op wilde zalm in de zee. In zoet water overleeft de zalmluis niet. Bij gezonde wilde zalmen is een kleine hoeveelheid luizen dus geen zo'n groot probleem. Eens de zalm terug de rivieren optrekt om te paaien, vallen ze automatisch van de vis af. De permanente kweekkooien op zee echter zorgen voor een gigantisch bestand zalm waar de zalmluis rijkelijk van profiteert. Dat is een gevaar voor de wilde zalm, die - eens groot genoeg om de rivier te verlaten - deze kweekkooien en de geïnfecteerde zones errond moeten passeren op hun weg naar zee. Van jongsaf aan komen ze zo in contact met veel grotere hoeveelheden zalmluis dan in natuurlijke omstandigheden zou gebeuren en verzwakken ze snel.

Een tweede risico waar de kweekzalm de wilde zalm aan blootstelt, is ontsnapping. Als kweekzalm ontsnapt, vermengen zij hun DNA met de wilde zalm. De nakomelingen van kweekzalm hebben echter een veel minder grote kans op overleving in zee en de vermenging van kweek- en wilde zalm zorgt voor een verzwakking van de wilde populaties.

Dat er intussen zoveel kweekzalm is, is te wijten aan de bijzonder efficiënte marketing van de Noren. Zo zijn ze er in de jaren 1980 in geslaagd om Japanse chef-koks te overhalen Noorse kweekzalm te importeren. Voordien werd zalm niet eens rauw in sushi verwerkt, merkt Kvamme op.

De productie is intussen ook uitgebreid naar de Chileense kust, wegens gelijkaardige weersomstandigheden en de aanwezigheid van fjorden daar. 'Het enige land ter wereld dat Atlantische zalm produceert in fjorden waar nooit zalm had moeten zijn', getuigt de milieuorganisatie Oceana in het boek. Dat liep overigens niet van een leien dakje. In 2014 werd meer dan 560 ton antibiotica gebruikt om iets minder dan 900.000 ton zalm en forel te produceren. Dat was een stijging van maar liefst 25% ten opzichte van 2013.

Kvamme vertelt nog meer, maar dat moet je zelf maar lezen. Intussen leg ik het boek 'Koning van de Yukon' klaar, een boek van Adam Weymouth over de zalm in Alaska. Ik kijk er alvast naar uit me verder onder te dompelen in de woeste wateren van deze bijzondere vis.

Zalm, Lars Kvamme

ISBN: 978 90 450 4232 9

Uitgeverij: Atlas Contact