KAN DE ZEE EEN BURN-OUT HERSTELLEN? EEN BLIK ACHTER DE SCHERMEN BIJ VLIZ-ONDERZOEKER ALEXANDER HOOYBERG

Sinds het begin van de pandemie zijn onderzoek en wetenschappen hotter dan ooit. De nood om wetenschappelijk onderzoek naar de bevolking te brengen was (en is nog steeds) meer dan duidelijk in deze tijden van onzekerheid, complottheorieën en fake news.

Toch weten we vaak niet wat er zich allemaal afspeelt achter de muren van onze vele onderzoeksinstellingen. Waar is Vlaanderens finest eigenlijk mee bezig?

In deze nieuws reeks zet ik de schijnwerpers telkens op een van onze Vlaamse wetenschappers en hun lopend onderzoek.

Alexander Hooyberg bijt de spits af. Hij is onderzoeker aan het Vlaams Instituut voor de Zee en werkt nauw samen met UGent. Hij maakt deel uit van een multidisciplinair team dat onderzoek doet naar de link tussen omgeving en mentale gezondheid onder de projectnaam Uitzicht. Binnen het project hebben reeds verschillende onderzoeken plaatsgevonden, zoals een coronasurvey tijdens de eerste lockdown in 2020, een foto-experiment met eye-tracking en een VR-experiment.

Alexander Hooyberg aan het werk. Foto door Nick Decombel Fotografie voor Uitzicht.

Dag Alexander. Jij doet, in het kader van een doctoraat, onderzoek naar hoe de omgeving invloed uitoefent op stress en herstel ervan. Je collega’s binnen het project Uitzicht zijn met gelijkaardige onderzoeken bezig. Vertel daar eens wat meer over?

We zien dat onze mentale gezondheid een steeds groter risico vormt voor ons welzijn. 32% van de Belgen kampt met psychische problemen. Dat was al zo vóór de corona-pandemie. Met dit project willen we dat maatschappelijke probleem onder de aandacht brengen. Wij denken omgeving te kunnen inzetten als een kosteneffectieve manier om mensen tot rust te brengen en hen zo op termijn beter te laten omgaan met de moeilijkheden van het leven die zij ervaren.

Mijn focus ligt vooral op de kustomgeving. Er zijn al meerdere studies gepubliceerd die erop wijzen dat mensen die aan de kust wonen een betere gezondheid rapporteren. In samenwerking met onze partners, heb ik zelf zo’n studie uitgevoerd, waaruit bleek dat mensen die in een strook van 5 kilometer aan de zee wonen, zichzelf gezonder inschatten dan mensen die verderaf wonen. Nu kan daar natuurlijk wel een soort placebo-effect in zitten. Er wordt wel eens gezegd dat de kust gezond is, en dit kan ervoor zorgen dat mensen automatisch de kust associëren met een betere gezondheid, terwijl dat vanuit wetenschappelijk oogpunt eigenlijk nog niet bewezen is. Toch wijzen studies over gans Europa op hetzelfde resultaat. De vraag is hoe dat komt. Welke fysiologische, psychologische en sociologische mechanismen dragen daartoe bij?

In je vorig onderzoek richtte je je focus op fysieke activiteit, luchtvervuiling, mentale gezondheid en sociale interactie. Doe je dat nu weer?

Dat zijn in de internationale literatuur de vier meest genoemde mechanismen die de gezondheidseffecten zouden verklaren. Ik ga in mijn onderzoek verder op de link tussen omgeving en mentale gezondheid. Dat laatste is natuurlijk altijd een stuk gelinkt aan fysieke inspanningen of sociale contacten. Aan de hand van statistische modellen filteren we het effect van fysieke activiteit en sociale interacties uit, zodat we enkel het effect van mentale gezondheid overhouden.

Je gebruikt een aantal hippe technieken in je onderzoek, zoals virtual reality. Wat is de meerwaarde van dergelijk onderzoek?

Het gebruik van virtual reality klinkt natuurlijk heel fancy, maar voor ons is dat vooral een manier om mensen op een praktische manier te kunnen blootstellen aan de zee, in een bos, in een stad zonder dat we ze effectief daarheen moeten brengen. 

Bovendien kunnen we zo de omgeving standaardiseren. In real life kunnen heel wat ongewenste factoren de ervaring in een omgeving beïnvloeden. Bij een bezoek aan de kust bijvoorbeeld, schijnt op de ene dag de zon en op de andere dag regent het. Dit kan het effect op onze gemoedstoestand sterk wijzigen. Een ander voorbeeld is het aantal mensen op het strand. Tot op heden kennen we daar de invloed niet van. Met VR kunnen we het meest representatieve beeld gebruiken voor een bepaalde locatie en zo de invloed van deze factoren vermijden.

De masterstudenten van UGent aan het werk. Foto's van Uitzicht.

Er was ook een experiment met eye-tracking?

Klopt. We vragen aan de deelnemers om een foto te bekijken en die te beoordelen, terwijl wij hun oogbewegingen meten. Zo willen we ontdekken naar welke delen van de foto ze kijken en welke delen van de kust het meest aantrekkelijk zijn voor het menselijk brein. Iemand kan een bepaalde omgeving als erg stresserend beschouwen. Zijn brein gaat dan meer aandacht schenken aan bepaalde zaken in de omgeving dan aan andere. Andere locaties, zoals misschien de kust, kunnen als rustgevend beschouwd worden. In zo’n omgeving heeft het brein een moment van rust en hoeft het minder aandacht te besteden aan de omgeving. Je brein zou dan automatisch ook even afgeleid zijn van de dagelijkse sleur.

Je onderzoekt hoe omgevingen een rol kunnen spelen in mentaal en fysiek herstel na periodes van stress. Hoe zit het met preventie? Kan jouw onderzoek een rol spelen in het voorkomen van burn- outs?

Een belangrijke theorie waar wij mee werken is de Attention Restoration Theory. Een van de hypotheses van deze theorie is dat men enkel kan herstellen als er al enige vorm van ziektebeeld of stress is.

Hoe dan ook is stress continu: het is zelden dat een persoon nooit stress ervaart. Op vlak van preventie zou je dus kunnen onderzoeken of een bezoek aan de zee ook impact heeft op die lagere stresslevels die de voorloper zijn van een burnout.

Maar daar zijn we dus nog niet. Momenteel werken we vooral exploratief. Eerst moeten we weten welk herstellend potentieel de kust heeft vooraleer we die informatie kunnen toepassen op genezingsprocessen of zelfs preventie.

Het project Uitzicht is een erg multidisciplinair onderzoek. Je bent zelf bioloog en werkt samen met wetenschappers uit de gezondheidswetenschappen, sociologie en psychologie. Is dat multidisciplinaire voor jou een must?

Zeker. Al hangt dat misschien af van welk soort onderzoek je doet. Voor mij is het een echte must omdat mijn onderzoek gaat over omgeving en mentaal welzijn. Dat omvat nu eenmaal veel disciplines.

In tegenstelling tot mijn eigen onderzoek, is dat van mijn collega doctoraatstudente Marine Severin puur psychologisch van aard. Dat werkt beter voor haar type onderzoek. Interdisciplinair werken zou haar alleen maar verder brengen van de essentie.

Waar komt jouw fascinatie voor de zee vandaan?

Voornamelijk vanuit mijn biologie achtergrond. Natuur is zoveel meer dan enkel natuur. Ze biedt mogelijks veel meer voordelen voor de mens dan we vandaag de dag begrijpen. De laatste jaren nemen mensen meer afstand tot natuur en wildernis, maar uit de literatuur blijkt dat iedereen dit vroeg of laat wel eens nodig kan hebben. Die voordelen voelde ik reeds vóór mijn onderzoek sterk aan. De kust heeft een groot potentieel om die boodschap over te brengen.

Tot slot: wat wil jij als wetenschapper betekenen?

Ons onderzoek kan leiden tot oplossingen die nu nog niet voor de hand liggen. Stress mag je niet onderschatten. Het zorgt voor allerlei ziekteverschijnselen, verlies van functionaliteit, uitval op het werk, … Het is iets wat erg aanwezig is in onze maatschappij en waar ik echt hoop aan te kunnen bijdragen.

En wie weet, mits meer onderzoek, experimenten en testen zullen huisartsen misschien ooit wel natuurbeleving kunnen voorschrijven als een herstelbehandeling of zelfs preventie voor burn-out.

HEADSPIJS vind je ook op Instagram en Facebook. Even klikken op 'volgen' en dan blijf ook jij op de hoogte van de leukste weetjes in wetenschapsland.

Ken jij een wetenschapper die een plek op deze blog verdient? Laat even een berichtje na hieronder of mail me op headpijs@gmail.com.